دیگ سنگی، از تاریخچه تا مراحل تولید

 قدمت و تاریخچه ظروف سنگی

تپه یحیی کرمان (یکی از قدیمی ترین کانون های تمدنی ایران)، محلی است که باستان شناسان از آنجا ظروفی که متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح میباشد را کشف کرده اند. در این کاوش که در سال ۱۹۷۰ رخ داد، مصنوعات سنگی و کارگاه های تولیدی متعددی پیدا شد که از آن میتوان نقطه عطفی در تولید و استفاده از سنگ در تاریخ ایران یاد کرد. با هم چند نمونه از این ظروف را مشاهده کنیم.

 معدن سنگ در جاهای زیادی از ایران یافت میشود . زنجان، ماکو، سیستان، سبزوار و … مکان هایی هستند که میتوان سنگ را استخراج کرد. اما ظروف سنگی که بتوان در آن ها به راحتی غذا پخت ، فقط در شهر مشهد و اطراف این شهر مذهبی یافت میشود .

در بررسی هایی که در سال های ۱۳۵۳-۴ خورشیدی توسط یک هیات مشترک از باستان شناسان ایرانی و فرانسوی در اطراف مشهد انجام شد، ۶۰ عدد ابزار سنگی کشف گردید که قدمت این مجموعه هشتصد هزار تا یک میلیون سال پیش برآورد شده است و قدیمی ترین نشانه انسان ابزار ساز در ایران و آسیای جنوب غربی است.

استفاده از سنگ برای تولید انواع ظروف به ویژه دیگ سنگی از سال های بسیار دور در مشهد رواج داشته است. این سنگ ها که به سرپانتین نیز شهرت دارند از نظر ظاهری کمی سیاه هستند ، تا ۱۰۰۰ درجه سانتی گراد را تحمل میکنند و کمی نرم هستند و به همین دلیل در صنعت پخت و پز مورد استفاده قرار میگیرند.

استفاده از این نوع سنگ جهت تولید ظروف، بیشتر پس از سفر امام رضا علیه السلام به سناباد و توصیه ایشان به استفاده از این ظروف رونق گرفت و تا این زمان ادامه داشته است .

 مراحل تولید ظروف سنگی

در ادامه به بررسی مراحل تولید ظروف سنگی می پردازیم. فرایندی که بخش عمده آن توسط دست و با تلاش هنرمندان سنگ تراش انجام می شود. گام اول در این مسیر، کاوش، شناسایی و مطالعه معدن به منظور تعیین موقعیت و محتوای سنگ صابونی که اصطلاحا به آن soapstone نیز گفته میشود.

استخراج سنگ از معدن

تهیه سنگ: شامل حفر یا شکاف معدن، استخراج سنگ از زمین، و جداسازی سنگهای ارزشمند. سنگ هایی که میتوان از انها در ساخت ظروف سنگی استفاده کرد.

خرد کردن و آسیاب کردن: سنگ‌های استخراج شده به اندازه‌های کوچکتر خرد و سپس آسیاب می‌شوند تا اندازه مناسب برای فرآیند بعدی به دست آید.

 انگاره کردن ظروف سنگی

تیکه سنگ های برش خورده به قطعه ای به نام گالو که جنس آن از آهن و یا چوب میباشد ، چسبیده میشوند و سپس با استفاده از دستگاه تراش و یا قلم اساتید فن ، برش های نهایی زده میشود. همان طور که در تصویر میبینید ، سنگ با استفاده از دستگاه سنگ تراش به گردش در می آید.

طراحی ، کنده کاری و خوشنویسی :

حال که ظرف تولید شده است ، باید با استفاده از وسیله ای به نام اشگرافیت ، روی آن را طراحی کنند. همچنین از طرح هایی مانند طرح های اسلیمی، گل شاه عباسی، گل مرغی، گل ترنج، دهان اژدری و یا مذهبی میتوان جهت خوشنویسی روی ظروف بهره برد.

در سال های اخیر و با ورود نیروی های جوان و آموزش دیده دانشگاهی به عرصه کارآفرینی و تولید در صنعت سنگ تراشی، شاهد نوآوری هایی در تولید ظروف سنگی هستیم که نوید بخش تحول در این صنعت سنتی می باشد. ایجاد توحل در طراحی با ترکیب سنگ و مس یا سنگ و استیل، نمونه ای از این نوآوری هاست که با استقبال بی نظیری مواجه شده است. انطباق با ساختار جمعیتی خانواده ایرانی با تولید دیگ سنگی ۴ نفره و دیگ سنگی ۶ نفره از دیگر اقدامات مناسب در همراهی با بازار به شمار می رود.

پیش بینی می شود همزمان با گرایش جامعه به سمت استفاده از محصولات سالم و طبیعی، استفاده از ظروف سنگی که سالم ترین نوع ظروف طبخ غذا در دنیا به شمار می روند رونق بیشتری پیدا کند.