تجارت قهوه در ایران هم امیدوار کننده است و هم یک سری خصوصیات منفی قابل توجه دارد. یعنی یک طرف واردات گسترده و رشد شدید مصرف قهوه در ایران، نشانه‌ای از بلوغ ذائقه و تغییر سبک زندگی ایرانیان است. ولی نبود تولید داخلی، ساختار آشفته زنجیره تأمین، و ضعف در برند‌سازی با وجود ظرفیت بالا، صادرات قهوه از ایران را حسابی عقب انداخته است! بیایید قدم به قدم این مسیر را بشکافیم.
نگاهی به بازار جهانی قهوه
بازار جهانی قهوه یکی از متنوع‌ترین و پیچیده‌ترین بازارهای کشاورزی در جهان است. هر سال بیش از ۱۷۰ میلیون کیسه قهوه (هر کدام ۶۰ کیلوگرم) در جهان تولید و معامله می‌شود. عربیکا و روبوستا، دو گونه اصلی این محصول هستند که سهم غالب بازار را در اختیار دارند. قهوه عربیکا حدود ۶۵ درصد و روبوستا نزدیک به ۳۵ درصد بازار جهانی را پوشش می‌دهند.
نکته جالب اینجاست که ایران، با وجود اینکه نه تولیدکننده رسمی این گیاه است و نه در مناطق استوایی واقع شده، در سال‌های اخیر تبدیل به یکی از مصرف‌کنندگان عمده منطقه شده است. این مسئله هم تهدید است و هم فرصت. در ادامه هم فرصت‌ها و هم چالش‌های قهوه تخصصی را بررسی کرده‌ایم.
ایران: سرزمینی که قهوه را می‌خواهد اما نمی‌کارد
شاید برایتان جالب باشد که ایران تقریبا هیچ‌گونه تولید تجاری قهوه ندارد. دلایل هم مشخص است: شرایط اقلیمی، کمبود منابع آبی، و نبود سرمایه‌گذاری جدی در این زمینه. تنها چند مزرعه آزمایشی در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد که در حال حاضر، جنبه تحقیقاتی دارند.
بنابراین تقریبا ۱۰۰ درصد قهوه مصرفی در کشور وارداتی است. بر اساس آمار رسمی، در سال ۱۴۰۲، بیش از ۴۹٬۰۰۰ تن قهوه به ارزش تقریبی ۱۴۸ میلیون دلار وارد کشور شد؛ رشدی ۷۵ درصدی نسبت به سال قبل.
امارات، هند، اندونزی، آلمان و ایتالیا اصلی‌ترین مبدأهای واردات قهوه به ایران هستند. امارات با سهمی بیش از ۵۰ درصد، در واقع به عنوان نقطه اتصال بین بازار جهانی قهوه و ایران عمل می‌کند. جالب آن‌که دبی نه فقط به عنوان تأمین‌کننده، بلکه به عنوان مرکز ری‌اکسپورت (صادرات مجدد) قهوه شناخته می‌شود.
روند مصرف قهوه در ایران: از نوستالژی چای تا فرهنگ کافه
در دهه ۹۰ مصرف سالانه قهوه در ایران زیر ۸٬۰۰۰ کیلوگرم بود. حالا این عدد از ۳۰٬۰۰۰ تن در سال هم عبور کرده است. مصرف سرانه قهوه در ایران حدود ۷۰ تا ۸۰ گرم در سال است. این رقم هنوز فاصله زیادی با میانگین جهانی دارد، اما به شدت رشد کرده است. بیش از نیمی از قهوه مصرفی کشور تنها در تهران مصرف می‌شود.
استان‌های اصفهان و خراسان رضوی هم از مراکز اصلی فرآوری قهوه هستند. شرکت‌هایی مثل قهوه دیامانته با ظرفیت تولیدی بیش از ۱۰٬۵۰۰ تن در تامین مصرف‌های روزانه قهوه موثر واقع شده‌اند.
فرصت‌های صادراتی قهوه ایرانی
ایران یکی از بزرگ‌ترین وارد‌کننده‌های قهوه در جهان است که سعی دارد از فرصت‌های صادرات نیز بهره‌مند شود.
در صنعت قهوه دو نوع صادرات داریم:
- قهوه سبز صادراتی (green bean): قهوه سبز صادراتی از فرآوری مجدد واردات و بازبسته‌بندی برای صادرات آماده می‌شود.
- قهوه فرآوری‌شده و بسته‌بندی‌شده: قهوه فرآوری‌شده و بسته‌بندی‌شده برای بازارهای خاصی مثل ارمنستان، ترکمنستان و عراق صادر می‌شوند.
فرصت صادراتی ایران در این زمینه در دو حوزه خلاصه می‌شود:
- استفاده از موقعیت جغرافیایی برای صادرات مجدد (به ویژه از طریق دبی).
- ورود به نیچ مارکت‌هایی که به دنبال برندهای خاص و بسته‌بندی‌های شیک و منحصر‌به‌فرد هستند.
گسترش مصرف قهوه در ایران و جهان در سالیان اخیر نشان می‌دهد که این صنعت همچنان در حال رشد است!
چالش‌های تجارت قهوه در ایران
اما کشت قهوه در ایران به این راحتی هم نیست. یک سری مشکلات عمیق و ساختاری در این صنعت وجود دارد دارد. برای مثال تولید صفر یعنی نبود تولید داخلی و وابستگی کامل به واردات و نوسانات ارزی مشکل اصلی‌مان است. مساله دیگر اینجا است که از لحظه ورود دانه تا فنجان قهوه در کافی‌شاپ، قیمت دو تا سه برابر می‌شود؛ این موضوع به دلیل وابستگی شدید ما به واردات قهوه است.
نبود ساختار متمرکز در حوزه تجارت قهوه در ایران نیز سبب شده نه اتحادیه‌ای قوی وجود داشته باشد و نه نهاد دولتی مشخصی برای نظارت و حمایت در این حوزه فعالیت کند. یکی دیگر از چالش‌ها هم این است که به دلیل فشار قیمتی، کیفیت قهوه وارداتی اغلب فدای هزینه می‌شود و به همین دلیل برندهای قهوه در ایران کیفیت جهانی ندارند.
به طور کلی می‌توان گفت بازار قهوه در ایران هنوز در حال شکل‌گیری است؛ بازاری پرتقاضا، اما بی‌ثبات. از یک طرف مصرف‌کننده ایرانی به‌مرور با مفاهیمی مانند قهوه اسپشیال، قهوه تازه رست و حتی روش‌های دم‌آوری پیشرفته آشنا شده و توقعش بالاتر رفته، اما از طرف دیگر زیرساخت تجاری این صنعت هنوز سنتی، غیرشفاف و پراکنده است. فروشندگان، روسترها، واردکننده‌ها و حتی کافی‌شاپ‌ها با ناهماهنگی زیادی مواجه‌اند.
گام‌هایی برای تبدیل شدن به صادرکننده قهوه
می‌‌خواهید وارد بازار صادرات قهوه شوید و دنبال یک مسیر هستید؟ این قسمت از مطلب تجارت قهوه در ایران را با دقت مطالعه کنید:
۱. تأسیس واحد رُست و بسته‌بندی تخصصی
با سرمایه اولیه حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار دلار، می‌توانید یک واحد فرآوری و بسته‌بندی راه بیندازید. البته باید گواهی‌های بین‌المللی مثل ISO، HACCP یا حتی Organic بگیرید تا بتوانید در بازارهای هدف رقابت کنید.
۲. ایجاد زنجیره تأمین مطمئن
با تولیدکنندگان عمده مثل برزیل (عربیکا)، ویتنام (روبوستا)، چین (گونه‌های خاص) و دوبی (بازار واسطه) قرارداد ببندید. روی شرایط FOB/CIF مذاکره کنید و سیستم کنترل کیفیت داخلی راه‌اندازی نمایید.
۳. بازار هدف‌تان را تعیین کنید و بشناسید!
برای شروع کشورهایی مثل عراق، آذربایجان و ارمنستان انتخابات خوبی هستند.
۴. مدیریت هزینه‌های گمرکی و لجستیک
لابی‌گری برای کاهش تعرفه‌ها و قراردادهای حمل‌ونقل ارزان، به خصوص از مسیر دبی از عوامل مهم در سوددهی هستند.
۵. سازماندهی زنجیره نقدینگی
درست کردن پلتفرم‌های B2B برای کافی‌شاپ‌ها، فروش اقساطی کوتاه‌مدت و همکاری با بسته‌بندی‌کنندگان خانگی می‌تواند به گردش نقدینگی کمک کند.
آیا قهوه ایرانی می‌تواند جهانی شود؟
تجارت قهوه در ایران رشد کرده، اما هنوز جهانی نشده است. در حالی که برندهای جهانی از ترکیه، ایتالیا و حتی امارات در حال تسخیر بازار منطقه هستند، تولیدکنندگان قهوه در ایران و برندهای ایرانی هنوز درگیر چالش‌های ابتدایی هستند. اما فرصت همچنان است تا بتوانیم سری در سر‌ها بلند کنیم. می‌توانید در حوزه‌های مختلفی مانند تجارت قهوه سبز خلاقیت، استمرار و کیفیت داشته باشید تا در دنیا دیده شوید. همین امروز اقدام کنید تا قهوه ایرانی را در جهان معرفی کنید.
پرتو پدیده یکی از مراجع آنلاین قهوه است که با تنوع و قیمت پایینش در میان کافه‌داران و مغازه‌داران محبوبیت زیادی پیدا کرده است. این مجموعه با عرضه انواع قهوه سبز، رست‌شده، لوازم تخصصی و حتی مشاوره‌های خرید عمده، توانسته نیاز طیف وسیعی از فعالان صنعت قهوه را پوشش دهد. بسیاری از کافه‌داران تازه‌کار یا خرده‌فروشان محلی، به دلیل قیمت منصفانه، ارسال سریع و اطلاعات فنی دقیق درباره هر محصول، پرتو پدیده را به عنوان تأمین‌کننده اصلی خود انتخاب کرده‌اند.