آزمون وکالت
فارغ التحصیلان رشته حقوق که علاقمند به فعالیت در شغل وکالت باشند باید در یکی از آزمون‌های وکالت برگزار شده پذیرفته شوند.
هر ساله آزمون‌های وکالت توسط کانون وکلای دادگستری و همچنین مرکز وکلای قوه قضاییه برگزار می‌شود.
ثبت نام و شرکت در هر یک از این آزمون‌ها مراحل و شرایط تقریباً مشابهی دارد اما به صورت جداگانه انجام می‌شود و نهایتا داوطلب این آزمون‌ها با طی کردن این مراحل و پذیرفته شدن در این آزمون‌ها و سپری کردن دوران کارآموزی می‌تواند به عنوان وکیل پایه یک دادگستری مشغول کار شود و اقدام به وکالت دادگستری نماید.
رشته حقوق که به عنوان یکی از پرطرفدارترین رشته‌های حوزه علوم انسانی شناخته می‌شود سالیانه دانشجویان بسیاری را در دانشگاه‌های سراسر کشور جذب می‌کند، بسیاری از دانشجویان هدف از انتخاب رشته حقوق را فعالیت در حوزه شغل وکالت عنوان می‌کنند.
اما نکته مهم و بدیهی آن است که مشغول به کار شدن در حوزه وکالت مستلزم قبولی در آزمون وکالت و کسب پروانه و مجوز برای این فعالیت است که البته پروانه وکالت توسط کانون وکلای دادگستری و همچنین مرکز وکلای قوه قضاییه ارائه می‌شود.
اما ممکن است این پرسش به میان آید که تفاوت این دو نهاد برای برگزاری آزمون وکالت در چیست؟
کانون وکلای دادگستری به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سازمان‌های مردم نهاد ایران در سال ۱۳۳۱ فعالیت خود را به عنوان یک نهاد مستقل آغاز کرده است و در حال حاضر در ایران ۲۵ کانون مستقل در استان‌های مختلف وجود دارد. این کانون‌ها اتحادیه‌ای تحت عنوان اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری دارند که در اصطلاح و به صورت مختصر تحت عنوان اسکودا شناخته می‌شود و فعالیت کارآموزان و وکلا زیر نظر این نهاد و کانون‌ها انجام می‌گیرد.
مرکز وکلای قوه قضاییه نیز مطابق ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی در سال ۱۳۸۰ تاسیس شد.
این نهاد نیز به برگزاری آزمون وکالت و اعطای مجوز وکالت به داوطلبین می‌پردازد.
همانطور که پیش از این شرح دادیم هر دوی این نهادها اقدام به اعطای مجوز جهت پروانه وکالت دادگستری می‌نمایند اما برگزاری آزمون‌ها در این دو نهاد اختلاف‌های جزئی مانند طرح سوالات در برخی از دروس دارند؛ البته عموماً منابع امتحانی هر دو این آزمون‌ها یکسان است به جز دروس حقوق ثبت و اصول استنباط حقوق اسلامی(اصول فقه).
مراحل پس از قبولی داوطلبین آزمون وکالت
- پس از اعلام نتایج آزمون در درگاه اطلاع رسانی سازمان سنجش داوطلبی می‌توانند به سایت سازمان سنجش بخش اعلام نتایج آزمون ورودی کارآموزی وکالت مراجعه کرده و با درج اطلاعات به کارنامه خود دسترسی پیدا کنند.
- چنانچه داوطلبی حد نصاب لازم برای قبولی آزمون وکالت را کسب کرده باشد در قسمت وضعیت در کارنامه او توضیحاتی با رنگ سبز نوشته شده که شامل عبارت «شما دارای حد نصاب آزمون می‌باشید» است؛ چنانچه داوطلب حد نصاب لازم جهت قبولی آزمون وکالت را کسب نکرده باشد با عبارت قرمز رنگی در بخش وضعیت اعلام می‌شود که « شما دارای حد نصاب آزمون نمی‌باشید».
- پس از اعلام نتیجه، و مشاهده کارنامه آن داوطلبانی که موفق به کسب حد نصاب آزمون شده باشند در ابتدای مسیر کارآموزی وکالت دادگستری قرار می‌گیرند؛ بدین ترتیب وظایف و تکالیف مختلفی برای آنها تعریف می‌شود که بسیاری از مراحل آن از لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری مصوب ۱۴۰۰ استنباط شده است.
- پس از قبولی کانون وکلای دادگستری به تمامی داوطلبان پذیرفته شده به ترتیب نوبت با ارسال پیامک یا تماس تلفنی اعلام شروع فرایند تشکیل پرونده را اطلاع رسانی می‌کند و بنابراین با توجه به تاریخ اعلام شده در هر کانون و با در نظر گرفتن نوبت داوطلبین به ترتیب رتبه، داوطلبین جهت ارائه مدارک تعیین شده به کانون تعیین شده مراجعه می‌کنند.
- در بخش چهارم لایحه آیین نامه اجرایی لایحه قانون استقلال کانون وکلای دادگستری به مبحث آزمون ورودی پروانه وکالت و کارآموزی پرداخته شده است.
- مطابق ماده ۴۳ این ماده قبول شدگان در آزمون و سایر متقاضیان پروانه وکالت و کارآموزی باید فرم تقاضا تکمیل و ارائه کنند، این فرم مشتمل بر اطلاعاتی همچون مشخصات فردی و هویتی متقاضی، نشانی محل اقامت و سوابق شغلی قبلی و حین تقاضا، تصریح به نداشتن پیشینه موثر و غیر موثر کیفری و محکومیت انتظامی، و در صورت داشتن چنین سابقه‌ای ذکر نوع جرم و یا تخلف و حکمی که صادر شده و مجازاتی که تعیین شده و وضعیت اجرای آن می‌باشد.
- همچنین از مفاد دیگر این تقاضانامه تصریح به وجود یا فقدان هر نوع پرونده مفتوح کیفری در مراجع قضایی، تصریح به سلامت روان و عدم اعتیاد به مواد مخدر روانگردان و مسکر می‌باشد.
- مطابق بند ۸ این ماده تصریح به عدم اشتغال در شغل دولتی و سایر ارگان‌ها و نهادهای مذکور در بند ۲ ماده ۱۰ لایحه استقلال و عدم شمول قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل مصوب سال ۷۳ در این تقاضانامه الزامی است.
- همچنین اسناد و مدارکی از جمله تصویر مصدق کلیه صفحات شناسنامه و کارت ملی به همراه تصویر مصدق مدرک تحصیلی و همچنین تصویر مصدق کارت پایان خدمت یا معافیت دائم از خدمت وظیفه عمومی به همراه گواهی سلامت روان به تایید پزشکی قانونی یا یکی از مراکز مشاوره مورد تایید پزشکی قانونی و چهار قطعه عکس باید ضمیمه شود.
- کانون وکلا به منظور احراز شرایط مقرر در ماده ۲ قانون کیفیت اخذ پروانه از مراجع ذی صلاح همانند اداره کل سجل کیفری و عفو و بخشودگی قوه قضاییه، پزشکی قانونی، وزارت اطلاعات و در خصوص متقاضیان دارنده پایه قضایی و کارکنان اداری قوه قضاییه از دادسرای انتظامی قضات و مرکز حفاظت و اطلاعات قوه قضاییه استعلام می‌کند.
- پس از احراز صلاحیت متقاضیان پروانه کارآموزی و وکالت و در صورتی که با رعایت مقررات ذکر شده در آیین نامه اجرایی لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری در صورتی که تقاضا نقصی نداشته باشد و یا رفع نقص شده باشد رسیدگی توسط کانون صورت گرفته و گزارش به رئیس کانون تسلیم می‌شود، گزارش در هیئت مدیره طرح شده و در صورت قبول تقاضای وکالت پروانه صادر می‌شود.
- بیشترین تکالیف مربوط به کارآموزان در دوره کارآموزی تحت عنوان سه مرحله مختلف کارآموزی در ماده ۵۴ آیین نامه اجرایی لایحه قانونی استقلال کانون وکلا ذکر شده است.
- مطابق این آیین نامه پیش از اصلاحات در مرحله اول کارآموزان مکلف به شرکت در جلسات سخنرانی علمی و کارگاه‌های آموزشی در حوزه وکالت و کارآموزی به مدت دو ماه و حداقل ۵۰ ساعت می‌باشند و در پایان این مرحله از کارآموز آزمون کتبی به عمل آمده و پس از قبولی بلافاصله مرحله دوم آغاز می‌شود. در صورت عدم شرکت در آزمون یا عدم قبولی این آزمون تا دو مرتبه دیگر قابل تکرار است و در صورت عدم قبولی در نوبت سوم با اعلام کمیسیون کارآموزی و تایید هیئت مدیره پروانه کارآموزی ابطال خواهد شد که این تصمیم در دادگاه عالی قابل اعتراض است.
- مرحله دوم کارآموزی مطابق این آیین نامه شامل حضور به مدت ۶ ماه هر روز به غیر از ایام تعطیل به صورت تمام وقت اداری در مراجع قضایی است و کارآموز باید روزانه از یک پرونده دارای وقت رسیدگی یا در حال رسیدگی گزارش تهیه کند.
- کارآموز در این مدت باید در همه انواع مراجع قضایی اعم از شعب دادیاری و بازپرسی دادگاه‌های حقوقی خانواده کیفری ۱ و ۲ انقلاب تجدید نظر دوایر اجرای احکام شرکت کرده و حضور داشته باشد.
- در صورت عدم تایید کمیسیون کارآموزی این دوره نیز تا دو مرتبه دیگر و هر بار حداکثر به مدت ۴ ماه قابل تمدید است و در غیر این صورت پروانه کارآموزی با تایید هیئت مدیره ابطال می‌شود که این تصمیم قابل اعتراض در دادگاه عالی است.
- مرحله سوم کارآموزی مرحله ۷ ماه است که در آن کارآموز باید تکالیف زیر را انجام دهد: کارآموز باید با معرفی کانون نزد وکیل سرپرست به آموزش و تمرین عملی امور وکالت بپردازد و گواهی ماهانه وکیل سرپرست را ارائه دهد، همچنین در حداقل ۵۰ ساعت جلسات سخنرانی علمی و کارگاه آموزشی حضور یابد و تمامی امور محوله از سوی کانون را انجام دهد و با ارائه گواهی مربوط به انجام تکالیف پس از تایید در کمیسیون کارآموزی در اختبار کتبی و شفاهی شرکت کند.
- در صورت عدم انجام تکالیف توسط کارآموزی یا عدم شرکت در اختبار کتبی و شفاهی یا عدم قبولی در آن مرحله سوم به ترتیب مقرر تجدید می‌شود و در صورت عدم تایید مجدد انجام تکالیف یا عدم شرکت در آزمون پروانه کارآموزی به نفع مندرج در بند ۲ ابطال خواهد شد.
- نکته مهم در خصوص فعالیت کارآموزان در مرحله دوره سوم و تحت نظارت وکیل سرپرست آن است که کارآموزان می‌توانند حداکثر تا ۵ پرونده در ماه قبول کنند اما وکالت در پرونده‌هایی که احکام آنها قابل فرجام است یا مرجع تجدید نظر از احکام آنها دیوان عالی کشور است و یا پذیرش اعاده دادرسی کیفری منفردا یا به همراه وکیل سرپرست و سایر وکلا ممنوع است.
نکته قابل توجه آن است که اصلاحاتی در خصوص آیین نامه اجرایی لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری در سال ۱۴۰۲ در دستور کار کانون‌های وکلا قرار گرفت و این اصلاحیه شامل مواردی از دوران کارآموزی نیز می‌شد.
به عنوان مثال به موجب این اصلاحیه سه مرحله پس از قبولی در دوران کارآموزی به دو مرحله تقلیل یافت و آزمون در پس از مرحله اول نیز حذف شد، تغییر دیگری که در این خصوص صورت گرفت کاهش مدت حضور در محاکم توسط کارآموزان بود.
تمام این موارد اصلاحات و تغییرات توسط کانون‌های وکلای دادگستری مورد تایید و تصویب قرار گرفت، اما ابلاغ نهایی آن باید توسط قوه قضاییه صورت گیرد، بنابراین جهت اجرای اصلاحات نیاز به ابلاغ قوه قضاییه می‌باشد و در صورت عدم ابلاغ توسط قوه قضاییه کارآموزان و کانون‌ها مکلف به اجرای آیین نامه مصوب ۱۴۰۰ یعنی پیش از اصلاحات هستند.
تفاوت مراحل کارآموزی کانون وکلای دادگستری و مرکز وکلای قوه قضاییه
در خصوص تفاوت مراحل پس از قبولی در آزمون وکالت مرکز وکلای قوه قضاییه به شرح این نکات می‌پردازیم؛
در خصوص پذیرفته شدگان آزمون تستی مرکز وکلای قوه قضاییه آنها ملزم هستند که در مصاحبه شفاهی نیز شرکت کنند چرا که معمولاً در آزمون تستی چند برابر ظرفیت پذیرش اعلامی در آگهی از شرکت کنندگان پذیرفته می‌شوند در مرحله مصاحبه شفاهی پذیرفته شدگان با پرسش‌هایی از جانب قضات با تجربه و اساتید دانشگاهی مورد مصاحبه قرار می‌گیرند که این سوالات عموماً در خصوص احکام دینی و سوالات حقوقی از جمله حقوق اساسی و حقوق مدنی، قانون مجازات اسلامی، آیین دادرسی مدنی و کیفری، حقوق تجارت و حقوق ثبت می‌باشد.
در مرحله پس از پذیرش در مصاحبه شفاهی کارآموزی عملی آنها شروع می‌شود.
در واقع در این مرحله همانند پذیرش در کانون وکلای دادگستری، صلاحیت افراد شرکت کننده احراز می‌گردد که مستلزم ارائه تاییدیه تحصیلی تاییدیه پزشکی قانونی و تاییدیه هسته گزینش قوه قضاییه می‌باشد.
پس از دعوت به کارآموزی مدت کارآموزی عملی به صورت ۶ ماه است و کارآموز حق وکالت در این مدت را ندارد؛ در این مدت کارآموز با حضور در محاکم اقدام به تهیه گزارش در دادگاه‌ها نمود کتاب گزارش خود را تحویل آموزش قوه قضاییه می‌دهد.
در مرحله دوم کلاس‌های حضوری شروع می‌شود که به مدت یک ماه است که دروسی همانند آیین دادرسی مدنی و کیفری حقوق ثبت و آیین نگارش و فقه‌الوکاله، حقوق خانواده و… به صورت کاربردی تدریس می‌شود.
در انتهای این دوره داوطلبان باید در امتحانات این دروس حد نصاب ۱۰ را کسب کنند و معدل کلی دروس باید حداقل ۱۲ باشد.
پس از طی این مرحله با حضور در دفاتر وکلای سرپرست کارآموزان موظف هستند به مدت دو ماه در دفاتر وکیل سرپرست حضور یافته و نکاتی در باب اداره دفتر وکالت حوه تنظیم قرارداد حقوقی و اخلاق وکالت را بیاموزند.
آخرین مرحله کارآموزی در مرکز وکلای قوه قضاییه اختبار شفاهی است که در صورت عدم قبولی امکان فرصت مجدد برای تمدید کارآموزی داده می‌شود.
قابل توجه هست که از نظر محاکم و دادگاه‌ها تفاوتی میان وکلای کانون وکلای دادگستری و مرکز امور مشاوران در حیث وکالت وجود ندارد.