پروتزهای زانو انواع مختلفی دارد که بر اساس نیاز بیمار از آن‌ها استفاده می‌شود. انواع پروتزهای زانو برای جراحی مفصل زانو مورداستفاده قرار می‌گیرند. مفصل زانو اگر مورد آسیب قرار بگیرد و قسمت استخوانی و غضروفی به‌گونه‌ای تخریب شود که امکان ترمیم آن توسط خود بدن وجود نداشته باشد با یک جراحی مفصل را با پروتزهایی از جنس‌های مختلف تعویض می‌کنند.
عمل تعویض مفصل زانو چیست؟
یکی از پیشرفت‌های علم پزشکی که بسیار کارآمد بوده عمل تعویض مفصل زانو است. این جراحی در بیشتر مواقع با درصد موفقیت بالایی انجام می‌شود و به مددجویان کمک می‌کند تا محدوده حرکتی خود را افزایش دهند و بهتر به زندگی روزمره خود ادامه دهند.
در ابتدا پزشک به افرادی که زانوی آن‌ها دچار مشکل شده درمان با دارو و فیزیوتراپی را پیشنهاد می‌کند، اگر این روش جواب‌گو نباشد روش جراحی را برای فرد توصیه می‌کند و در صورت رضایت این جراحی انجام می‌شود و انواع پروتزهای زانو در مفصل زانو قرار می‌گیرند. پس از جراحی فرد با درد کمتر و دامنه حرکتی بیشتری به زندگی خود ادامه می‌دهد.
تعویض مفصل می‌تواند کلی یا جزئی باشد که باتوجه‌به میزان آسیب و با تشخیص جراح روش مناسب انتخاب می‌شود. در تعویض کلی، کل مفصل تعویض می‌شود؛ ولی در نوع جزئی فقط یک بخش از غضروف که آسیب‌دیده عوض می‌شود و به‌جای آن پروتز می‌گذارند که در این مقاله به بررسی کامل این مورد می‌پردازیم.
کدام افراد نیاز به عمل تعویض مفصل زانو دارند؟
افرادی که به طور مداوم دچار درد در زانو هستند و حتی در زمان استراحت نیز این درد از بین نمی‌رود کاندیدهای این جراحی هستند. این افراد پس از تشخیص پزشک احتمالاً جراحی شوند. علائمی که نشان‌دهندهٔ نیاز به جراحی هستند عبارت‌اند از:
- اختلال و محدودشدن حرکت مفصل
- دردهای مدارم در ناحیه زانو که با داروها، فیزیوتراپی و تجهیزات کمک حرکتی نیز درمان نمی‌شود
- سفتی، التهاب و تورم در مفصل زانو که با دارو درمان نمی‌شود
بعضی از بیماری‌ها که باعث به‌وجودآمدن این علائم می‌شوند و فرد را مستعد جراحی قرار می‌دهند، شامل موارد زیر می‌شوند:
- آرتریت یا همان آرتروز (یکی از شایع‌ترین دلایل این بیماری)
- نکروز آوا سکولار (کاهش خون‌رسانی به استخوان)
- ناهنجاری‌های مفصلی مانند دیسپلازی در مفصل ران
اصلی‌ترین قطعات پروتز زانو
قطعه فمورال (استخوان ران): رویه فلزی است که به شکل انتهای استخوان ران بوده و قطری تقریباً به‌اندازه ۹ میلی‌متر دارد. این قطعه معمولا از جنس آلیاژ فلزی کبالت_کروم است که مقاومت زیادی در برابر سایش دارد.
قطعه تیبیا (استخوان درشت‌نی): رویه فلزی است که به شکل انتهای بالایی استخوان درشت‌نی است.
قطعه پتلا (شکک): قطعه‌ای است که جایگزین غضروف کشکک است. جنس این قطعه پلاستیک فشرده است.
قطعه پلی‌اتیلن: قطعه‌ای است که به‌جای غضروف مفصلی قرار می‌گیرد و از جنس پلاستیک بسیار فشرده است.
سیمان ارتوپدی: مخلوطی از یک پودر و مایع است که حدوداً ۱۳ دقیقه بعد از مخلوط کردن خشک می‌شود و باعث اتصال قطعات پروتز به استخوان زانو می‌شود.
انواع پرتز‌های زانو
یکی از مهم‌ترین نکات تعویض مفصل زانو انتخاب نوع پروتز است که باتوجه‌به مواردی مانند شکل و وضعیت آناتومیکی زانو، میزان سلامت عمومی بدن، میزان فعالیت، سن و وزن بیمار توسط پزشک تعیین می‌شود. انواع پروتزهای زانو عبارت‌اند از:
پروتز تک بخشی (unicompartmal)
پروتز تک بخشی در جراحی UKA یا آرتروپلاستی، برای مددجویانی استفاده می‌شود که آسیب جدی در ناحیه زانو به وجود نیامده است. در افراد جوان معمولاً این نوع پروتز استفاده می‌شود البته در افرادی که آرتروز شدید دارند قابل‌استفاده نیست.
در این نوع پروتز فقط نیمی از بخش مفصل تعویض می‌شود. از فواید آن، این است که بخش کوچک‌تر از زانو در حین جراحی باز می‌شود و بخش‌های سالم در مفصل حفظ می‌شود. در پروتز نوع تک بخشی فقط یک بخش از مفصل تعویض می‌شود و بخش‌های دیگر حفظ می‌شود.
پروتز تعویض کامل مفصل زانو (PS)
این نوع پروتز پرکاربردترین روش از انواع پروتزهای زانو است. در این روش با استفاده از ابزارهای ظریف بخش‌های تخریب شده استخوان‌ها و غضروف‌ها جدا شده و پروتزها جاگذاری می‌شوند. این روش پرکاربردترین روش در جهان است و نسبت به سایر روش‌ها آسان‌تر است. درصورتی‌که نکات تکنیکی در جراحی رعایت شود تا ۱۲۰ درجه زانو خم می‌شود.
پروتز تعویض کامل مفصل زانو CR
در این نوع پروتز لیگامان صلیبی خلفی حفظ می‌شود. افرادی که این نوع پروتز را طراحی کرده بودند ادعا می‌کردند که نسبت به انواع پروتزهای دیگر زانو، به مفصل طبیعی زانو و حرکات طبیعی زانو نزدیک‌تر است؛ ولی باگذشت زمان ثابت شد که فرق چندانی باهم ندارند.
پروتز CR نسبت به PS ماندگاری طولانی‌تری دارد. همچنین در این روش مدت‌زمان جراحی کمتر و احتمال شکستگی در اطراف پروتز کمتر است. این نوع پروتز نسبت به انواع دیگر روش جاگذاری سخت‌تری دارد و باید جراحانی از این روش استفاده کنند که تجربه زیادی دارند. در روش پروتز CR رباط صلیبی خلفی در مفصل زانو حفظ می‌شود.
پروتز CCK
در افرادی که استئوآرتریت شدیدتر است به دلیل پارگی و تخریب لیگامان‌های جانبی مفصل زانو، آرتروز همراه با تغییر شکل و ناپایداری قابل‌توجهی است؛ بنابراین استفاده از پروتزهای معمولی باعث به‌وجودآمدن ناپایداری زانو می‌شود و استفاده از پروتز قفل‌کننده یا همان CCK ضروری است.
در این نوع پروتز قطعات فمورال و تیبیا با یک میله بلند که به داخل استخوان نفوذ می‌کنند و به استخوان‌های مربوطه وصل می‌شوند. همچنین در پروتز قفل‌شونده طول قسمت مرکزی پلی‌اتیلن بیشتر است. برای جاگذاری پروتز CCK داشتن تجربه بالا در تعویض مفصل زانو الزامی است تا عمل جراحی به‌درستی انجام بگیرد و عوارضی برای فرد پیش نیاید. پروتز CCK برای جاگذاری به یک جراح ماهر و تکنیک‌های ماهرانه نیاز دارد.
پروتز لولایی یا HINGE
در مواقعی که تخریب زانو خیلی شدید باشد یا پروتزی که قبلاً گذاشته شده دچار عفونت شود یا شل شود به دلیل کاهش کیفیت استخوان و نرمی بافت زانو باید از پروتز لولایی استفاده شود. همچنین در افرادی که عضلات ران به‌ویژه عضله چهار سر به‌شدت ضعیف هستند؛ مانند بیماران فلج اطفال، استفاده از پروتز لولایی ضروری است.
در این روش حفرات استخوان‌ها با سیمان ارتوپدی و میله‌های فلزی که قطعات پروتز دارند، پر می‌شوند و همچنین سطوح مفصلی با یک قطعه فلزی به همدیگر وصل می‌شوند. این جراحی نسبت به انواع پروتزهای دیگر زانو سخت‌تر است و نیازمند جراح ماهری است.
مراقبت‌های لازم برای پروتزهای زانو
پس از عمل باید بیمار مراقب پروتزها باشد تا میزان ماندگاری آن‌ها زیاد شود و همچنین مشکلی برای زانو بیمار به وجود نیاید. مددجو پس از مرخصی از بیمارستان باید با عصا یا واکر راه رود و فشاری بر زانو وارد نکند و حتی‌الامکان باید در خانه بماند و استراحت کند.
تا چند هفته پس از جراحی بیمار باید با کمک یکی از نزدیکان راه برود، پس از آن حدود ۸ الی ۱۲ هفته با عصا و واکر راه می‌رود و بعد از آن می‌تواند بدون آن‌ها و به تنهایی راه برود. فیزیوتراپی یکی دیگر از مراقبت‌های لازم است که باید انجام شود و فیزیوتراپیست برنامه مناسب بیمار را آماده کرده و قدرت نوتوانی را به اون بازمی‌گرداند.
تا چند هفته بعد از جراحی انجام فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌سواری، ورزش‌کردن، چمباتمه‌زدن، رانندگی و بلندکردن اجسام بیش از ۵ کیلو‌گرم بر فرد ممنوع است. همچنین نشستن طولانی مدت، بیش از ۱ ساعت ممنوع است زیرا نشستن بر زانو فشار وارد می‌کند. این بازه‌های زمانی از فردی به فرد دیگر ممکن است متفاوت باشد ولی معمولا در این حدود هستند.
داروهایی که پزشک تجویز کرده باید سر موقع مصرف شود. داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها که برای کاهش احتمال عفونت در محل جراحی مورداستفاده قرار می‌گیرند و مسکن‌ها برای درد. مصرف غذاهای مغذی و پر از فیبر نیز برای جلوگیری از یبوست بعد از عمل توصیه می‌شود.
طول عمر پروتز زانو چقدر است؟
پروتز زانو همیشگی نیست و در بهترین حالت می‌تواند ۲۰ سال دوام بیاورد ولی معمولا ۱۰ الی ۱۵ سال عمر می‌کند و پس از آن کارایی خود را از دست می‌دهد. درصورتی که پروتز کارایی اولیه خود را از دست بدهد فرد نیاز به جراحی و تعویض پروتز دوباره دارد که در جراحی دوم کارایی و دامنه حرکات مثل بار اول نخواهد بود و طبیعتا کارایی کمتری خواهد داشت.
میزان عمر پروتز زانو در افراد مختلف متفاوت است و به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله این عوامل عبارت‌اند از:
وزن: پروتز زانو در افراد دارای اضافه‌وزن، کمتر عمر می‌کند؛ زیرا فشار زیادی که به دلیل وزن زیاد متحمل می‌شود عملکرد و دوام آن را کاهش می‌دهد.
فعالیت‌های روزانه: در افرادی که دارای فعالیت زیادی در طول روز هستند معمولاً پروتز عمر کمتری می‌کند.
سن: افراد جوان‌تر نسبت به سالمندان زودتر کارایی پروتز خود را از دست می‌دهند. زیرا این افراد دارای فعالیت بیشتری هستند و کار بیشتری از زانو می‌کشند.
بیماری‌ها: برخی از بیماری‌ها و داروهایی که در دوران بیماری مصرف می‌شوند ممکن است بر پروتز زانو تأثیر منفی بگذارند.
فعالیت‌هایی که باعث کاهش عمر پروتز زانو می‌شوند
فعالیت‌هایی که باعث کاهش عمر پروتز می‌شوند عبارت‌اند از:
- بالا و پایین‌رفتن از پله‌ها
- عدم استفاده از توالت‌فرنگی
- دویدن
- چمباتمه‌زدن
- نشستن روی زمین
- عدم اصلاح انحراف زانو حین جرحی
- استفاده از تکنیک‌های اشتباه حین جراحی
انجام ورزش‌هایی که سبک‌اند می‌توانند جایگزین ورزش‌های سنگین باشند و فشار کمتری بر زانو وارد کنند. ورزش‌هایی مانند شناکردن، راه‌رفتن در آب و دوچرخه‌سواری فعالیت‌های مناسبی هستند و فشار چندانی به‌زانو وارد نمی‌کنند.
جنس و برندهای خوب انواع پروتزهای زانو
نوع پروتز و شرکت سازندهٔ آن نیز تأثیر زیادی در افزایش کارایی و طول عمر پروتز دارد؛ بنابراین استفاده از محصولات شرکت‌های سازنده پروتز که معتبر هستند می‌تواند بسیار مفید باشد. خوشبختانه در ایران تجهیزات و پزشکان متخصص و فوق‌تخصص زیادی برای انجام این جراحی وجود داد که می‌توانند با موفقیت زیاد آن را انجام دهند و به بیمار در حرکت آسان‌تر و درد کمتر کمک کنند.
به‌طورکلی پروتزهای زانو از لحاظ جنس به چهار دسته تقسیم می‌شوند که شامل موارد زیر می‌شوند:
- فلز روی فلز
- فلز روی پلاستیک
- سرامیک روی سرامیک
- سرامیک روی پلاستیک
استفاده از قطعات فلزی در پروتز زانو امکان اتصال بهتر قطعات را فراهم می‌کند همچنین باعث اصطکاک کمتر بین قطعات ایمپلنت و حرکت بهتر می‌شود برخی از جنس‌های اجزای مورداستفاده در ایمپلنت زانو شامل موارد زیر هستند:
آلیاژ کبالت_کروم (جنس پرطرف‌دار)
این آلیاژ، فلزی سخت است، مقاومت بالایی در برابر خوردگی دارد، با محیط سازگاری زیادی دارد و در کنار تیتانیوم از پرمصرف‌ترین فلزات در ارتوپدی هستند. برخی از بیماران ممکن است حساسیت‌هایی نسبت به این فلز داشته باشند که این مورد بسیار نادر است و قبل از استفاده چک می‌شود. این حساسیت به این دلیل به وجود می‌آید که در اثر عملکرد این فلز در بدن یون‌هایی از آن آزاد می‌شود و باعث انجام واکنش‌های ناخواسته در بدن می‌شود.
تیتانیوم و آلیاژهای آن (جنس پرکاربرد)
تیتانیم خالص در مواردی استفاده می‌شود که فشار کمتری بر ایمپلنت وارد شود و آلیاژهای آن در بخش‌های پرکاربردتر و بخش‌هایی که فشار بیشتری متحمل می‌شوند استفاده می‌شود. تیتانیوم دارای خاصیت الاستیک کمتری است و این ویژگی باعث می‌شود به مفصل طبیعی زانو بیشتر از سایر انواع پروتزهای زانو شبیه باشد و بیشتر مورداستفاده قرار بگیرد.
فولاد ضدزنگ (کم‌کاربردترین)
فولاد ضدزنگ کم‌کاربردترین فلز در پروتز زانو است. این فلز به دلیل تحمل کم در برابر خوردگی معمولاً در ایمپلنت زانو توصیه نمی‌شود؛ ولی در کارهای دیگر ارتوپدی مانند پیچ‌ومهره برای تثبیت شکستگی‌ها می‌تواند مفید واقع شود.
برندهایی هستند که در ساخت انواع پروتزهای زانو معروف‌اند این معروف بودن به دلیل کیفیت خوب محصول آن‌ها است و کیفیت خوب یعنی مدت‌زمان ماندگاری بیشتر در زانو و کارایی بالاتر. در قسمت پایین به معرفی برخی از برندهای معلوم می‌پردازیم:
- زیمر Zimmer biomet
- بایوتک Biotech
- اسمیت Smith & Nephew
- مونوگرام Monogram
- استرایکر Stryker
- گروپ لپین Groupe Lépine
- دیوی DePuy Synthes
قیمت پروتز زانو
قیمت انواع پروتزهای زانو بسته به برندها و جنس آن متغیر است. به دلیل تغییرات روزانه قیمت دلار و همچنین نوسانات بازار هر روز قیمت پروتزها فرق می‌کند. برای انتخاب جنس و برند مناسب بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا راهنمایی‌ها و توصیه‌های لازم را به شما انجام دهد و بهترین پروتز را انتخاب کنید.
کلام پایانی
زمانی که با آسیب جدی در زانو مواجه شدید باید به پزشک متخصص پا و فوق تخصص جراحی پا مراجعه کنید تا در صورت لزوم و تشخیص پزشک از یکی از پروتزهای زانو استفاده کنید. در طی انجام این عمل حتما نکات دستوری پزشک را درست و به موقع انجام دهید.
دکتر فرشید مالکی بهترین فوق تخصص جراحی پا و مچ پا می باشد.
برای انجام ویزیت و مشاوره با بهترین متخصص جراحی پا و مچ پا از طریق شماره ۰۳۱۳۲۲۱۰۶۴۰ اقدام به تعیین نوبت نموده تا ویزیت شوید.