بررسی کامل تیک های شایع کودکی و درمان آن‌ها
درباره تیک های شایع کودکی ابتدا باید ببینیم منظور از تیک چیست. تیک‌ها مجموعه حرکات سریع و تکراری ماهیچه‌ها هستند که به‌صورت ناگهانی رخ می‌دهند. معمولاً تیک‌ها در سن 5 سالگی یا آغاز سنین مدرسه شروع می‌شوند. از هر 8 کودک دانش‌آموز یک نفر به‌صورت یک دوره کوتاه و موقت دچار تیک موقت می‌شود. از هر 100 کودک یک نفر دچار اختلال تیک مزمن است.
در اختلال تیک مزمن حملات تیک بیشتر از یک سال طول می‌کشد. تیک‌های مزمن در سنین 12-10 سالگی دردسرساز می‌شوند؛ ولی معمولاً در سال‌های بعدی یا اوایل بزرگسالی بهبود می‌یابند. حدود 50 درصد از افراد مبتلا به تیک مزمن در بزرگسالی هم این تیک‌ها را تجربه می‌کنند؛ اما شدت آن‌ها کمتر از دوره کودکی است.
انواع تیک های شایع کودکی
معمولاً تیک‌ها مشکل جدی نیستند و در گذر زمان بهبود می‌یابند؛ ولی می‌توانند با فعالیت‌های روزمره تداخل ایجاد کرده و موجب آشفتگی فرد شوند. تیک‌ها عصبی بوده و شامل تیک‌های موقت و تیک‌های مزمن هستند. تیک‌های موقت در یک دوره کوتاه رخ می‌دهند؛ ولی تیک‌های مزمن بیشتر از یک سال طول می‌کشند. اصطلاح سندرم تورت برای تیک‌های مزمن یعنی تیک‌هایی که بیشتر از یک‌سال طول می‌کشند به‌کار می‌رود. تیک‌های عصبی به دودسته زیر تقسیم می‌شوند:
1. تیک های حرکتی
از جمله تیک های شایع کودکی تیک های حرکتی هستند که بر حرکات قسمت‌های مختلف بدن تأثیر می‌گذارند. این تیک‌های عصبی به‌صورت غیرارادی عضلات بدن را درگیر می‌کنند و آن‌ها را می‌توان با چشم مشاهده کرد. علائم تیک های حرکتی عبارت‌اند از:
- تکان‌دادن‌های سریع و بی‌دلیل سر
- ناخن کندن یا گازگرفتن زبان یا لب
- شکلک‌های صورت
- خوردن انگشتان پا
- چشمک‌زدن و پلک‌زدن بیش از اندازه و غیرطبیعی
- دست‌زدن به افراد یا اجسام به‌صورت غیرارادی بدون دلیل خاص
- حرکات اضافه در انگشتان دست و تولید صدا با انگشتان
- حرکات سریع و آسیب‌زننده برای گردن
- تکان‌دادن بی‌دلیل شانه‌ها
2. تیک های صوتی و کلامی
این نوع تیک های شایع کودکی هم عصبی هستند و با نام تیک‌های فونیک نیز شناخته می‌شوند. منظور از تیک‌های صوتی و کلامی صداهایی است که فرد مبتلا با تارهای صوتی خود ایجاد می‌کند. برخی نشانه‌های تیک‌های کلامی عبارت‌انداز:
- آه و ناله‌های مداوم و بی‌دلیل
- سرفه‌کردن‌های بی‌دلیل
- بوکشیدن افراد یا هوای اطراف به‌صورت محسوس
- تقلید صدای حیوانات به‌صورت ناگهانی و غیرارادی
- در موارد شدید توهین‌های ناگهانی و بی‌دلیل به افراد نزدیک
- تکرار برخی عبارات مشخص یا نامفهوم
- اختلال در سخن‌گفتن
- آه و ناله‌های مداوم و بی‌دلیل
تیک‌ها به‌صورت دوره‌ای تکرار می‌شوند و در طول زمان ممکن است برخی متوقف شده و تیک‌های دیگری جایگزین آن‌ها شوند. در مواقع هیجانی مثل استرس، عصبانیت، خستگی یا هیجان تیک‌ها بیشتر می‌شوند. اشاره‌کردن به تیک‌ها یا صحبت درباره‌شان توسط فرد دیگر موجب تشدید تیک می‌شود.
درنتیجه استرس فرد افزایش‌یافته و تکرارها بیشتر می‌شود. برخی افراد می‌توانند تیک‌های خود را برای مدت کوتاهی سرکوب کنند. این کار می‌تواند در بلندمدت برای آنان دشوار باشد و بعد از آن تیک‌ها تشدید شوند. یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش تیک های شایع کودکی مراجعه به روانشناس و به‌کاربستن توصیه‌ها و راهنمایی‌های یک روانشناس و مشاور باتجربه است. خانم فاطمه مرادی روانشناس و درمانگر کودک و نوجوان با هدف درمان مراجعین و کمک به آن‌ها بهترین روش‌های درمانی را در اختیار مراجعین قرار می‌دهد.
علت تیک های شایع کودکی
هنوز علت دقیق و اساسی تیک‌ها مشخص نشده است. عوامل ژنتیکی و نورولوژیکی پیچیده‌ای می‌توانند موجب بروز تیک‌های عصبی شوند. وقتی یکی از افراد خانواده یا خویشاوندان نزدیک دارای تیک‌های عصبی باشند احتمال اینکه فرد دیگری از خانواده نیز دچار تیک‌های عصبی شود وجود دارد. باید به‌خاطر داشت که تیک‌های عصبی خطرناک نیستند و در برخورد با فرد مبتلا به این اختلال نباید حالت تهاجمی به خود بگیرید.
تیک های شایع کودکی؛ چگونگی تشخیص تیک ها
یکی از روش‌های تشخیص تیک‌های عصبی مراجعه به پزشک یا متخصص اعصاب است. البته برای تشخیص این مشکل هیچ آزمایشی نیاز نیست. وقتی برای تیک‌های عصبی کودکتان به پزشک یا متخصص اعصاب مراجعه می‌کنید پزشک از شما می‌خواهد حالات و حرکات فرزندتان را شرح دهید. همچنین از فرزند شما می‌خواهد تا درباره حرکات غیرارادی خود صحبت کند.
برخی کودکان مبتلا به تیک عصبی مشکلات دیگری را هم تجربه می‌کنند. مشکلاتی از قبیل عدم تمرکز در کارها، ناآرامی و بی‌قراری، حرکات تکانشی و اضطراب. در طول دوره درمان پزشک از شما می‌خواهد گزارش بهبود یا عدم بهبود رفتارهای کودک و میزان تمرکز او را گزارش دهید.
مدیریت تیک های شایع کودکی
یکی از چالش‌های والدینی که فرزندشان دچار تیک‌های عصبی است واکنش و عکس‌العمل‌های دوستان، آشنایان و افرادی است که با آن‌ها ارتباط دارند. وقتی آشنایان و دوستانتان درباره تیک‌های کودکتان از شما پرسیدند خونسردی خود را حفظ کنید. به این افراد توضیح دهید که مجبور کردن کودک به ترک این رفتار یا تنبیه او موجب تشدید این حرکات می‌شود؛ زیرا این حرکات کاملاً غیرارادی بوده و از کنترل کودک خارج هستند.
توصیه‌های مفید در برخورد با کودکان دارای تیک عصبی
در مواجهه با کودکی که دچار تیک‌های عصبی می‌شود باید رفتار معقولانه و منطقی داشته باشید و با کنترل شرایط و مدیریت صحیح مانع تشدید اوضاع شوید. به همین دلیل بهتر است:
- وقتی کودک دچار تیک عصبی می‌شود واکنش نشان ندهید و سعی کنید آن‌ها را نادیده بگیرید.
- با تأکید بر توانایی‌های کودک و تشویق او اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس او را تقویت کنید.
- برنامه خواب کودک باید منظم باشد. داشتن خواب منظم و کافی مانع خستگی کودک شده و می‌تواند بر کاهش تیک های شایع کودکی تأثیر مثبت بگذارد.
- انجام تمرینات آرامش ذهن مانند تنفس عمیق و آرام، گوش‌دادن به موسیقی و رنگ‌آمیزی می‌تواند از شدت تیک‌ها بکاهد. همچنین این نکات کلیدی را به‌خاطر بسپارید:
- در مواجهه با تیک های شایع کودکی آرامش خود را حفظ کنید و به‌خاطر داشته باشید که:
- تیک‌ها صداها و حرکات غیرعادی هستند که فرد نقشی در ایجادشان ندارد.
- یکی از استراتژی‌ها در مواجهه با تیک کودکان این است که اگر تیک‌ها کودکتان را اذیت نمی‌کنند آن را نادیده گرفته و واکنش نشان ندهید.
- درصورتی‌که درباره تیک‌های کودکتان نگران هستید با پزشک صحبت کنید.
درمان تیک های شایع کودکی
برخی والدین در برخورد با تیک‌های کودک خود بی‌توجه هستند و برای درمان آن‌ها اقدام نمی‌کنند. اگر تیک‌ها پرتکرار و شدید باشند یا بیشتر از 6 ماه طول بکشند بر فعالیت‌های روزانه و تمرکز کودک در مدرسه تأثیر منفی می‌گذارد. به همین دلیل لازم است همراه با کودک به پزشک مراجعه کنید. برای درمان قطعی تیک های شایع کودکی بهتر است ابتدا با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. دو نوع درمان برای تیک‌های عصبی در کودکان وجود دارد.
- درمان دارویی
- روان‌شناختی
دو درمان فوق درمان‌های دارویی مکمل هستند. یعنی برای اثربخشی درمان تیک های شایع کودکی بهتر است علاوه بر تکمیل دوره‌های دارودرمانی از مشاوره‌های روان‌شناسی نیز استفاده کرد. تحلیل‌های روان‌شناختی و راهنمایی‌های لازم توسط متخصص روانشناس و تعیین نوع و دوز دارو توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود.
مراجعه به مشاور و روانشناس
خانم فاطمه مرادی روانشناس و درمانگر کودک و نوجوان با سال‌ها تجربه در زمینه درمان و مشاوره انواع اختلالات و مشکلات روانی توانسته است ارتباط خوبی با مراجعین خود به‌ویژه کودکان و نوجوانان برقرار کند. اولین قدم در درمان مشکلات روانی – عصبی ریشه‌یابی آن‌ها است و خانم فاطمه مرادی که یکی از بهترین روانشناسان تهران هستند این کار را به بهترین صورت انجام می‌دهد. اعتماد، اطمینان و تجربه‌های موفق از جمله بهترین دستاوردهای خانم مرادی هستند.
جمع‌بندی
تیک های شایع کودکی از جمله مشکلاتی هستند که ممکن است برخی والدین در کودکان خود مشاهده کنند. منظور از تیک حرکات سریع و تکراری ماهیچه‌های قسمت‌های مختلف بدن است که به‌صورت ناخودآگاه رخ می‌دهند. کودکی که دچار تیک عصبی می‌شود هیچ کنترلی بر حرکات خود ندارد. تیک‌ها به دودسته تیک‌های عصبی حرکتی و تیک‌های عصبی کلامی تقسیم‌بندی می‌شوند.
پلک‌زدن‌های سریع، حرکات بی‌دلیل سروگردن و بالا انداختن شانه‌ها از جمله نشانه‌های تیک‌های حرکتی هستند. همچنین تقلید ناخودآگاه صدای حیوانات، سرفه‌‌های بی‌دلیل، تکرار بی‌دلیل کلمات مفهوم و نامفهوم و اختلال در سخن‌گفتن هم از علائم تیک‌های عصبی کلامی هستند. والدین در برخورد با کودکی که دچار تیک می‌شود بهتر است واکنش نشان ندهند و آن‌ها را نادیده بگیرند. برای درمان باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد هم‌زمان از مشاوره‌های روان‌شناختی نیز بهره برد.